Khi một đứa trẻ lười học, chưa hẳn bản tính của nó là lười. Nó chỉ chưa thấy được học để làm gì.
Trong mắt người lớn, đó là “không có ý thức”, là “vô trách nhiệm”, là “chỉ mê chơi”. Nhưng trong thế giới của nó, học là một chuỗi việc khó nhằn, mơ hồ, không ra kết quả ngay, lại thường gắn với sự khó chịu: bị nhắc, bị ép, bị so sánh. Còn những thứ nó thích – chơi game, xem YouTube, chạy ra sân – thì dễ hiểu, dễ tiếp cận, và cho niềm vui ngay lập tức. Đặt hai thứ đó lên bàn cân, bạn sẽ hiểu vì sao nó chọn chơi.
Người lớn thường phản ứng bằng cách giảng giải. Nào là “phải học để có tương lai”, “phải học để khỏi khổ”. Nhưng “tương lai” là thứ một đứa trẻ không thể hình dung. “Khổ” là trải nghiệm nó chưa từng nếm. Trong khi cái khổ khi bị bắt ngồi học lại rất thật. Bạn càng nói nhiều, nó càng lờ đi. Không phải vì nó hỗn, mà vì những gì bạn nói không gắn với trải nghiệm sống của nó. Và thế là, cuộc chiến học hành giữa cha mẹ và con cái cứ lặp đi lặp lại – ai cũng mệt, mà chẳng ai tiến được bước nào.
Nếu bạn thật sự muốn con học tốt hơn, thì điều quan trọng không nằm ở chỗ hiểu bao nhiêu lý thuyết, mà là biết thiết lập một nguyên tắc rõ ràng và nhất quán ngay trong đời sống thường ngày. Dù không học cao, cha mẹ vẫn hoàn toàn có thể tạo ra một môi trường đủ rõ ràng, đủ công bằng – nơi mà mỗi việc con muốn đều gắn với một phần việc con cần hoàn thành.
Bạn không cần dùng đến những mô hình giáo dục phức tạp. Chỉ cần một nguyên tắc duy nhất: deal rõ ràng, trước khi con bắt đầu chơi. Muốn chơi – học xong đã. Muốn xem điện thoại – làm xong bài. Muốn đi đá banh – viết xong đoạn văn. Càng cụ thể càng tốt: “Hoàn thành 3 bài toán này → chơi 30 phút.” Không mặc cả sau, không năn nỉ, không mắng mỏ. Chỉ cần lặp lại một câu: “Chưa xong bài thì chưa được.”
Bạn không cần dọa nạt. Chỉ cần giữ nguyên luật. Khi con thấy: cứ học xong thì được chơi, học nhanh thì được chơi sớm, thì não nó sẽ bắt đầu ghi nhớ quy luật: muốn cái mình thích → phải làm xong phần việc của mình. Nó bắt đầu tự quy đổi: 15 phút học → 15 phút chơi. Và nếu bạn duy trì đều đặn, con bạn sẽ dần hình thành phản xạ: muốn chơi thì phải học xong đã, chứ không phải: học là thứ bị ép.
Quan trọng hơn, bạn đang dạy con một nguyên tắc sống rất lớn, bằng cách đơn giản nhất: trên đời này, không có niềm vui nào là miễn phí. Muốn có tự do, phải có trách nhiệm. Muốn nhận về, phải hoàn thành phần mình trước. Không cần bài học đạo đức, không cần diễn thuyết dài dòng – chỉ cần tạo một luật chơi mà trong đó, học là điều kiện để được chơi. Đó không phải là đổi chác. Đó là thiết lập lại hệ quy chiếu.
Một đứa trẻ không cần bạn dạy nó phải học để thành tài. Chỉ cần bạn đặt nó vào đúng môi trường mà ở đó, việc học có vai trò thật, phần thưởng có thật, và quy tắc được giữ đúng. Khi nó thấy mình đang tiến bộ, khi nó thấy mình có thể làm chủ được việc mình ghét nhất – là học – thì nó sẽ bắt đầu xây được một lòng tin khác: mình có thể làm được nhiều hơn mình tưởng.
Và khi đứa trẻ tự đi được một bước nhỏ bằng đôi chân của mình, bạn không còn cần phải đẩy nó nữa.
Cre: MAI ĐÌNH PHÚC (ST)
